Πηγή κειμένου: Goldman Sachs Asset Management
Οποιαδήποτε σημαντική αλλαγή στον πληθυσμό - για παράδειγμα, η μέση ηλικία, το προσδόκιμο ζωής ή τα ποσοστά γεννήσεων - μπορεί να έχει σημαντικές επιπτώσεις σε μια οικονομία. Η δημογραφική αλλαγή μπορεί να επηρεάσει τον ρυθμό ανάπτυξης μιας οικονομίας, τη διαρθρωτική αύξηση της παραγωγικότητας, το βιοτικό επίπεδο, τα ποσοστά αποταμίευσης, την κατανάλωση και τις επενδύσεις. Μπορεί να επηρεάσει το μακροπρόθεσμο ποσοστό ανεργίας και το επιτόκιο ισορροπίας, τις τάσεις της αγοράς κατοικίας και τη ζήτηση για χρηματοοικονομικά περιουσιακά στοιχεία. Οι οικονομίες με αυξημένες ομάδες πληθυσμού παραγωγικής ηλικίας (ηλικίες 25-54) απολαμβάνουν τα οφέλη της βελτιωμένης δυνητικής αύξησης του ακαθάριστου εγχώριου προϊόντος (ΑΕΠ), αλλά αντιμετωπίζουν επίσης την πρόκληση της δημιουργίας επαρκούς απασχόλησης για την ικανοποίηση των αναγκών και των επιθυμιών αυτού του πληθυσμού.
Αντίθετα, οι γηράσκουσες κοινωνίες πρέπει συνήθως να παλέψουν με τη μείωση του διαθέσιμου εργατικού δυναμικού τους και να προσαρμόσουν τις οικονομίες τους προκειμένου να αφιερώσουν πολύ μεγαλύτερο μερίδιο του εθνικού εισοδήματος στην κοινωνική και υγειονομική περίθαλψη (ανεξάρτητα από το αν αυτό χρηματοδοτείται από το δημόσιο ή τον ιδιωτικό τομέα). Οι προκλήσεις ποικίλλουν ανάλογα με τη δυναμική και τις παραμέτρους της πυραμίδας του πληθυσμού.
Ορισμένες από τις μεγάλες οικονομίες του κόσμου βρίσκονται στη μέση της ταχύτερης δημογραφικής αλλαγής από τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο, με τη δυνατότητα να αναδιαμορφώσουν το μακροοικονομικό και το επενδυτικό τοπίο για τις επόμενες δεκαετίες. Στις ΗΠΑ, η μείωση των ποσοστών γονιμότητας και η γήρανση του πληθυσμού δεν αποτελούν πρόκληση τόσο μεγάλη όσο σε άλλες χώρες, ωστόσο το ποσοστό συμμετοχής στο εργατικό δυναμικό βρίσκεται σε χαμηλά πολλών δεκαετιών—μια παγκόσμια τάση που έχει ενισχυθεί από την ανατροπή στην αγορά εργασίας, που επέφεραν τα lockdown για την αντιμετώπιση της πανδημίας του COVID-19. Αντίθετα, στην Κίνα η πλεονάζουσα εργασία της εξαφανίζεται ενώ ο γηράσκων πληθυσμός αυξάνεται – ένας συνδυασμός που θα μπορούσε να επαναπροσδιορίσει θεμελιωδώς τα πλαίσια της δεύτερης μεγαλύτερης οικονομίας του κόσμου με πιθανές επιπτώσεις σε παγκόσμια κλίμακα. Με απλά λόγια, τα δημογραφικά στοιχεία υποδηλώνουν τάση ασθενέστερης ανάπτυξης στην Κίνα τα επόμενα χρόνια. Ούτε η Κίνα είναι μόνη που αντιμετωπίζει αυτό το είδος δημογραφικής πίεσης. Η Γερμανία, η Ιταλία και μεγάλα τμήματα της Ανατολικής Ευρώπης μπορεί να χρειαστεί να αντιμετωπίσουν τις συνέπειες της συρρίκνωσης του εργατικού δυναμικού, καθώς η γενιά του baby boom συνταξιοδοτείται. Αντίθετα, πολλές οικονομίες αναδυόμενων αγορών έχουν πολύ πιο θετικά δημογραφικά προφίλ. Για παράδειγμα, η Ινδία ξεπέρασε πρόσφατα την Κίνα ως η πολυπληθέστερη χώρα στον κόσμο και το νεανικό της προφίλ θα αποφέρει δημογραφικό μέρισμα για τις επόμενες δεκαετίες.
Γιατί τα δημογραφικά στοιχεία έχουν σημασία: μια μακροοικονομική προοπτική
Η μέτρηση του αντίκτυπου της γήρανσης του πληθυσμού στην οικονομική ανάπτυξη μπορεί να είναι πολύπλοκη και πολύπλευρη. Οποιαδήποτε ουσιαστική οικονομική ανάλυση μπορεί να ωφεληθεί από την εξέταση των δημογραφικών στοιχείων σε συνδυασμό με άλλες μακροπρόθεσμες τάσεις, όπως η επέλαση της τεχνητής νοημοσύνης (AI), οι προσπάθειες των κυβερνήσεων για μείωση της έκκλησης ρύπων κατά την παραγωγική διαδικασία και ο κατακερματισμός της παγκόσμιας οικονομίας.
Αν θεωρήσουμε (πράγμα που δεν πρέπει) ότι τέτοιου είδους τάσεις θα έχουν ουδέτερο αποτύπωμα, οι λιγότερο ευνοϊκές δημογραφικές τάσεις υποδηλώνουν ότι η μελλοντική οικονομική ανάπτυξη θα είναι ασθενέστερη. Αυτό είναι κατά κύριο λόγο συνάρτηση της συρρίκνωσης της προσφοράς εργασίας. Για παράδειγμα, το Γραφείο Προϋπολογισμού του Κογκρέσου των ΗΠΑ εκτιμά ότι τα αυξημένα ποσοστά συμμετοχής των γυναικών και η εμφάνιση της γενιάς baby boom έχουν προσθέσει περίπου 1,7 ποσοστιαίες μονάδες ετησίως στη μέση αύξηση της δυνητικής αύξησης του πραγματικού ΑΕΠ των ΗΠΑ από το 1948 έως το 2001. Καθώς ο πληθυσμός γερνάει, το μέγεθος του πληθυσμού ικανό προς εργασία τείνει να μειώνεται. Αυτό μπορεί να οδηγήσει σε μείωση του εργατικού δυναμικού και δυνητικά χαμηλότερη οικονομική δραστηριότητα.
Ωστόσο, τα δημογραφικά στοιχεία μπορούν επίσης να επηρεάσουν άλλες συνιστώσες της δυνητικής ανάπτυξης πέρα από τους όγκους της αγοράς εργασίας (αριθμός εργαζομένων). Η γήρανση του εργατικού δυναμικού θα μπορούσε επίσης να μειώσει τις επενδύσεις, με αποτέλεσμα να έχει αρνητικό αντίκτυπο στον σχηματισμό κεφαλαίων. Για παράδειγμα, οι μεγαλύτεροι σε ηλικία εργαζόμενοι μπορεί να αποσύρουν επενδυτικά περιουσιακά στοιχεία για να πληρώσουν έξοδα καθώς πλησιάζουν στη συνταξιοδότηση ή μπορεί να στραφούν σε σταθερό εισόδημα ή μετρητά καθώς το προφίλ κινδύνου τους γίνεται πιο συντηρητικό όσο μεγαλώνουν. Τα ηλικιωμένα άτομα τείνουν να έχουν μεγαλύτερες ανάγκες υγειονομικής περίθαλψης που μπορούν να αυξήσουν τις δαπάνες προς αυτή την κατεύθυνση. Μια μετατόπιση των δαπανών στην υγειονομική περίθαλψη από τομείς με υψηλότερη παραγωγικότητα ενδέχεται να μειώσει τη συνολική παραγωγικότητα και μοιραία να υπονομεύσει τους ρυθμούς ανάπτυξης.
Γήρανση και AI
Η γήρανση πολλών οικονομιών συμπίπτει με την ολοένα και πιο διαδεδομένη υιοθέτηση της δημιουργικής τεχνητής νοημοσύνης (Generative AI), η οποία μπορεί να συμβάλει σε κάποιο βαθμό στη στήριξη της παραγωγικότητας σε συνολικό επίπεδο. Η Goldman Sachs Global Investment Research (GIR) εκτιμά ότι η δημιουργική τεχνητή νοημοσύνη θα μπορούσε –ανάλογα με τις δυνατότητές της και το χρονοδιάγραμμα υιοθέτησής της– να αυξήσει την ετήσια αύξηση της παραγωγικότητας της εργασίας στις ΗΠΑ κατά 1,5% σε μια περίοδο 10 ετών μετά την ευρεία υιοθέτησή της. Αυτό θα μπορούσε τελικά να αυξήσει την ετήσια αύξηση του παγκόσμιου ΑΕΠ κατά 7%.
Αν και η τεχνητή νοημοσύνη θα μπορούσε να είναι ο επόμενος μοχλός αύξησης του ΑΕΠ, δεν είναι σαφές πώς οι εργαζόμενοι διαφορετικής ηλικίας, δεξιοτήτων και οικονομιών θα επηρεαστούν από πιθανή μετατόπιση, ιδιαίτερα σε τομείς όπως οι υπηρεσίες πελατών και νομικές υπηρεσίες, η κωδικοποίηση και η δημιουργία περιεχομένου. Έτσι, ενώ τα δημογραφικά στοιχεία θα μπορούσαν να έχουν σημαντικό αρνητικό αντίκτυπο στους ρυθμούς οικονομικής ανάπτυξης σε πολλές μεγάλες οικονομίες - λαμβάνοντας υπόψη τον τρόπο με τον οποίο οι γηράσκουσες κοινωνίες μπορούν να ωθήσουν την καινοτομία - τα συμπεράσματα είναι πιο περίπλοκα και σύνθετα.
Πληθωρισμός
Ο καθαρός αντίκτυπος της γήρανσης στον πληθωρισμό εξαρτάται από τη σχετική ισχύ ενός αριθμού αληλλεαρτώμενων παραγόντων. Πιστεύουμε ότι η συνολική ονομαστική ζήτηση πιθανότατα θα μειωθεί (αποπληθωριστικό αποτέλεσμα), καθώς ένα αυξανόμενο μερίδιο του πληθυσμού συνταξιοδοτείται (και τα επίπεδα εισοδήματος συνήθως μειώνονται), αλλά η συνολική προσφορά θα μειωθεί επίσης (πληθωριστική επίδραση) καθώς το εργατικό δυναμικό μειώνεται σε μέγεθος. Δεδομένου ότι η (πλήρης) συνταξιοδότηση είναι μια πλήρης παύση της οικονομικής παραγωγής, αλλά οι συνταξιούχοι θα μειώσουν μόνο εν μέρει (ίσως και καθόλου) τη ζήτησή τους, ο καθαρός αντίκτυπος αυτών των δύο δυνάμεων πιθανότατα είναι πληθωριστικός.
Ωστόσο, τα συγκεντρωτικά δεδομένα μπορεί να μην λένε την πλήρη ιστορία. Οι αλλαγές στα πρότυπα δαπανών σε περιφερειακό ή κλαδικό επίπεδο μπορεί να είναι εξίσου ισχυρές. Για παράδειγμα, εάν οι γηράσκουσες κοινωνίες εμφανίζουν διαφοροποιημένα πρότυπα δαπανών, αυτό μπορεί να σημαίνει ότι οι δαπάνες ανακατευθύνονται προς τομείς όπου υπάρχει υπάρχουσα ικανότητα απορρόφησης από την πλευρά της προσφοράς, οπότε η πληθωριστική επίδραση μειώνεται σημαντικά. Οι μικροοικονομικές (σε επίπεδο κλάδου) μπορεί να είναι εξίσου σημαντικές με τις μακροοικονομικές τάσεις (ευρείας οικονομίας).
Και όπως όταν εξετάζουμε τον αντίκτυπο της γήρανσης στην ανάπτυξη, έτσι και με τον πληθωρισμό είναι σημαντικό να ληφθούν υπόψη άλλες σύγχρονες διαρθρωτικές αλλαγές. Για παράδειγμα, η τεχνολογία και η ευρεία υιοθέτηση της τεχνητής νοημοσύνης μπορεί να παράσχουν σημαντικές αποπληθωριστικές δυνάμεις σε πολλές οικονομίες, αλλά με αβέβαιες επιπτώσεις στη δυναμικότητα (και επομένως πληθωριστικές συνέπειες) για την υγεία και την κοινωνική περίθαλψη που είναι πιθανό να δουν υψηλότερη ζήτηση στις γηράσκουσες κοινωνίες.
Επιπτώσεις για την πολιτική
Ουσιαστικά, ο αντίκτυπος της γήρανσης του πληθυσμού στην οικονομική ανάπτυξη και τον πληθωρισμό μπορεί να ποικίλλει από χώρα σε χώρα και εξαρτάται από παράγοντες όπως οι κυβερνητικές πολιτικές, η δυναμική της αγοράς εργασίας και τα συστήματα υγειονομικής περίθαλψης. Οι υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής μπορούν να προσαρμόσουν τις μεταναστευτικές πολιτικές, τους κανονισμούς της αγοράς εργασίας και τις επενδύσεις στην υγειονομική περίθαλψη και την εκπαίδευση για να αντιμετωπίσουν τις προκλήσεις που θέτει η γήρανση του πληθυσμού και να προωθήσουν τη βιώσιμη μακροπρόθεσμη οικονομική ανάπτυξη. Τούτου λεχθέντος, με την Κίνα - μια από τις κύριες πηγές προσφοράς εργασίας τα τελευταία 20 χρόνια - να υποφέρει επίσης από επιδείνωση των δημογραφικών στοιχείων, οι προηγμένες οικονομίες μπορεί να αρχίσουν να δυσκολεύονται να εισάγουν εργατικό δυναμικό από τέτοια μέρη είτε μέσω της μετανάστευσης είτε μέσω της εξωτερικής ανάθεσης της παραγωγής.
Ένας γηράσκων και μακροβιότερος πληθυσμός δημιουργεί επίσης δημοσιονομικές προκλήσεις σχετικά με την υγεία και την κοινωνική περίθαλψη και τη χρηματοδότηση των κρατικών συντάξεων. Αυτές οι προκλήσεις επιδεινώνονται όταν —όπως συμβαίνει σε πολλές ανεπτυγμένες αγορές— συνοδεύονται από μείωση των ποσοστών γονιμότητας. Με την υπόθεση γενικά αμετάβλητων καθαρών μεταναστευτικών ροών, μία από τις πολλές συνέπειες αυτής της δημογραφικής δυναμικής είναι να εγείρονται αμφιβολίες σχετικά με τη βιωσιμότητα των διατάξεων για τις δημόσιες συντάξεις βασισμένες στις υφιστάμενες παραμέτρους όπως η ηλικία συνταξιοδότησης, οι εισφορές, οι πληρωμές και οι προστασίες πληρωμών. Για παράδειγμα, στο Ηνωμένο Βασίλειο, όπου τα δημογραφικά στοιχεία δεν είναι ιδιαίτερα δυσμενή, το Office for Budget Responsibility εκτιμά ότι το κόστος της παροχής κρατικών συντάξεων θα αυξηθεί από 4,8% του ΑΕΠ σήμερα σε 8,1% έως το 2070.
Οι υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής και η ευρύτερη κοινότητα των ενδιαφερομένων μπορεί να χρειαστεί να συζητήσουν εάν αυτές οι δαπάνες είναι κοινωνικά αποδεκτές ή εάν θα μπορούσε να υπάρξει ανάγκη για επανεκτίμηση του κατάλληλου επιπέδου παροχών. Τέτοιες συζητήσεις δεν θα είναι καθαρά τεχνοκρατικές ούτε θα γίνονται σε ένα αμιγώς οικονομικό περιβάλλον, όπως δείχνουν οι γαλλικές διαδηλώσεις κατά της αύξησης της ηλικίας συνταξιοδότησης. Αυτά είναι ζωτικής σημασίας ερωτήματα που αγγίζουν θεμελιώδη στοιχεία του κοινωνικού συμβολαίου. Ποιο είναι το κατάλληλο επίπεδο δικαιώματος στο οποίο μπορούν να προσδοκούν οι πολίτες να έχουν πρόσβαση; Σε ποια ηλικία? Τι επίπεδο φορολογίας απαιτείται για τη χρηματοδότησή του; Και τι είδους μεταναστευτική πολιτική χρειάζεται για να ικανοποιηθούν αυτές οι απαιτήσεις;
Διαβάστε εδώ το πλήρες άρθρο.
